Przyglądając się bliżej aspektom prawnym członkostwa właściciela nieruchomości gruntowej w spółce wodnej i należnych jej świadczeń, wskazać należy treść art. 452 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne – dalej jako „Prawo wodne”. Wskazuje, że członek spółki wodnej jest obowiązany do wnoszenia składek członkowskich i ponoszenia na jej rzecz innych określonych w statucie świadczeń, adekwatnych do celów tej spółki. Z kolei art. 454 ust. 1 Prawa wodnego reguluje sytuacje, gdy dany podmiot nie jest członkiem spółki wodnej, ale na mocy decyzji starosty może zostać zobowiązany do ponoszenia świadczeń na rzecz spółki wodnej, po spełnieniu przesłanki odnoszenia korzyści z urządzeń spółki wodnej lub przyczyniania się do zanieczyszczenia wody. Co do zasady, składka będzie stanowiła świadczenie finansowe na rzecz spółki wodnej. Świadczenia powinny być adekwatne do celów spółki ustanowionych w statucie, a ich wysokość proporcjonalna do rozmiaru podejmowanych przedsięwzięć przez spółkę wodną. Przykładowo, jeżeli spółka wodna władna jest na terenie określonej działki podjąć dane czynności i zajmuje się utrzymaniem urządzeń odwadniających taką działkę, wówczas jej właściciel, będący członkiem spółki, może być zobligowany do uiszczania składki lub realizacji określonych robót (np. oczyszczenia rowu) na jej rzecz. W statucie spółki wodnej można bowiem przewidzieć, że członek spółki wodnej będzie zobligowany do świadczenia w formie wykonywana danej pracy.

Wysokość składek członkowskich i innych świadczeń na rzecz spółki wodnej powinna być proporcjonalna do korzyści odnoszonych przez członków spółki wodnej w związku z działalnością tej spółki. W świetle orzecznictwa Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (wyrok WSA w Poznaniu z 25.8.2022 r., III SA/Po 150/22, Legalis), składki te nie powinny być ustalane ad hoc. Sąd w orzeczeniu wskazał, że wysokość składki członkowskiej, jak i wysokość świadczenia ustalana na dany rok, musi uwzględniać zarówno planowane zadania oraz wszystkie środki, którymi spółka wodna dysponuje bądź będzie dysponowała, i to tylko po to, aby móc realnie wykonać zadania, dla których realizacji spółka wodna została powołana. Zasady ustalania wysokości składki członkowskiej i innych świadczeń określa statut spółki, i to w tym akcie należy szukać kryteriów, którymi należy kierować się przy ustalaniu zarówno składek (dla członków spółki), jak i świadczeń (dla osób niebędących członkami spółki wodnej).

Należy jednak pamiętać, że Prawo wodne nie przewiduje, że wysokość świadczeń na rzecz spółki ma być równa (tożsama) z wysokością składek członków tej spółki wodnej. W orzecznictwie wskazuje się bowiem, że inny jest charakter i tryb ustalania obu tych świadczeń.

Z kolei, przechodząc do analizy zagadnienia ustalenia w drodze decyzji starosty wysokości świadczeń uiszczanych na rzecz spółki, należy przyjrzeć się przesłankom jej podjęcia. Celem uwzględnienia przesłanki odnoszenia korzyści z urządzeń spółki wodnej w odpowiednim kontekście należy sięgnąć do cywilistycznej konstrukcji bezpodstawnego wzbogacenia. Chodzi o korzyść, jaką właściciel działki odnosi z realizacji zadań przez spółkę wodną, polegających na wybudowaniu lub utrzymaniu urządzeń, w tym urządzeń melioracji wodnych. Już samo to, że dzięki tym urządzeniom można korzystać z pól, ponieważ dzięki nim możliwa jest uprawa, powoduje, że osiąga się korzyści. Tytułem innego przykładu, urządzenie melioracji wodnej jest często inwestycją o charakterze liniowym, które przebiega na dłuższym odcinku niż tylko jedna nieruchomość. Przebiegać może bowiem przez grunt stanowiący drogę wewnętrzną, używaną przez właścicieli pobliskich nieruchomości tylko do przejazdu. W przypadku gdy sieć melioracyjna posadowiona jest na dłuższym odcinku, wszelkie działania muszą obejmować utrzymanie drożności sieci na całej długości. W takim układzie zwykle więcej właścicieli gruntów, położonych w tak określonym obszarze, będzie mogło spełnić przesłankę odnoszenia korzyści z urządzeń spółki wodnej.